Ponzi là gì? Phân biệt mô hình Ponzi và mô hình đa cấp

Ponzi là gì? Khi nói về mô hình Ponzi, thường thì người ta sẽ nghĩ đến một hình thức lừa đảo. Không chỉ phổ biến tại nước ta mà các quốc gia khác cũng mặc định Ponzi là một mô hình lừa đảo đa cấp. Tuy nhiên, chúng ta đã hiểu đúng về mô hình Ponzi là gì chưa? Trong bài viết hôm nay, cùng chúng tôi đi tìm nguyên nhân vì sao người ta lại cho rằng mô hình Ponzi là lừa đảo?

Ponzi là gì?

Trước khi xác định Ponzi có phải là hình thức lừa đảo hay không, chúng ta cần nắm được mô hình Ponzi là gì?

Mô hình Ponzi là hình thức huy động vốn từ người này để trả cho người khác dưới dạng là lợi nhuận nhận được. Người đi vay sẽ lên một kế hoạch đầu tư với cam kết thu về lợi nhuận hấp dẫn. Người cho vay sẽ đổ tiền vào hệ thống với hy vọng sẽ nhận được lợi nhuận như những gì đã nghe. Để nhận được nhiều tiền hơn, người cho vay cũng có thể giới thiệu thêm người mới tham gia vào hệ thống.

Cho đến khi mô hình Ponzi phình to và không còn có thể thu hút những người mới vào hệ thống. Hay nói một cách khác, nếu không có thêm tiền mới được đổ vào hệ thống để trả lãi cho các nhà đầu tư trước đó, mô hình Ponzi sẽ lụi tàn.

Nguồn gốc ra đời của mô hình Ponzi như thế nào?

Chân dung Charles Ponzi, cha đẻ của mô hình Ponzi

Ponzi là cái tên lấy từ tên của người đầu tiên thử nghiệm mô hình này. Vụ lừa đảo thế kỷ này đã lừa đảo các nhà đầu tư số tiền lên tới 15 triệu USD và dẫn đến sự phá sản của 6 ngân hàng.

Charles Ponzi (tiếng Ý: Carlo Ponzi) sinh ngày 3 tháng 3 năm 1882 tại Lugo, Ý. Khi còn trẻ, ông làm nhân viên bưu điện địa phương, nhưng đã bỏ việc để theo học tại Đại học Roma La Sapienza. Bạn bè của ông ấy nghĩ rằng học tập tại trường Đại học này giống như tham gia một kỳ nghỉ bốn năm. Do đó, ông ấy dành phần lớn thời gian để đi chơi với bạn bè trong các quán bar, quán cà phê và nhà hát opera.

Hoàn cảnh kinh tế gia đình không có gì đặc biệt, thậm chí ông còn thuộc tầng lớp nghèo trong xã hội nên quyết định bỏ học vì không có tiền đóng học phí.

Năm 1903, với sự khuyến khích của cha mình, ông quyết định lên tàu S.S Vancouver để đến Mỹ. Bởi vì cha ông ấy nói với Ponzi rằng ở Hoa Kỳ, vỉa hè cũng được mạ vàng, điều này khiến ông ấy tin rằng Mỹ sẽ giúp ông hoàn thành giấc mơ của mình.

Sau khi đến Mỹ, Ponzi chỉ có 2,5 đô la trong túi và ông bắt đầu hành trình của mình. Ông tìm việc khắp nơi, từ rửa bát thuê đến miêu sinh bằng nghề phục vụ bồi bàn.

Năm 1907, ông bị nhà hàng sa thải vì thường cố tình bán thối thiếu tiền cho khách hàng để làm giàu cho túi tiền của mình. Ponzi ta thậm chí còn có thói quen ăn cắp từ các nhà hàng.

Sau khi bị sa thải, ông đến Montreal (Canada) để xin việc tại Banco Zorossi, ngân hàng mới thành lập do Luigi Zorossi làm chủ. Vì ngân hàng Banco Zorossi phần lớn cung cấp tín dụng cho cộng đồng người Ý sinh sống ở đây. Với điểm mạnh là tiếng Ý, Charles Ponzi được nhận để làm việc.

Sau một thời gian làm việc này, Charles Ponzi nhận ra rằng ngân hàng này phát triển nhanh chóng vì họ trả lãi suất tiền gửi cao 6%, gấp 3 lần so với các ngân hàng khác. Khách hàng đi vay với mục đích đầu tư bất động sản, những khoản vay đến thời hạn không thể đáo hạn thì đảm bảo ngân hàng sẽ vỡ nợ.

Quả đúng như vậy, ngân hàng này sớm thông báo phá sản và chủ sở hữu của nó, Luigi Zorossi, phải chạy trốn sang Mexico. Kể từ đó, Charles Ponzi một lần nữa tìm cách trở lại Mỹ để hoàn thành cái gọi là giấc mơ Mỹ.

Quay trở lại văn phòng ngân hàng trước khi đến Mỹ, ông tình cờ thấy một cuốn séc trắng của Luigi Zorosi. Ông ta giả mạo chữ ký của Luigi Zorosi và viết trên đó rằng 423,58 đô la đã được dùng để trả tiền mua hàng. Cảnh sát Montréal nhanh chóng tìm ra và bắt giữ ông ta, và ông bị tống giam ở Canada trong 3 năm.

Sau khi ra tù năm 1911, ông hạ quyết tâm trở lại Hoa Kỳ để tham gia vào hoạt động nhập cư bất hợp pháp. Vì vậy, ông ta được phép nhập cảnh vào Hoa Kỳ, nhưng bị bỏ tù hai năm vì tội danh nói trên. Trong tù, ông làm thông dịch viên tiếng Ý cho quản giáo, đọc và dịch các bức thư tiếng Ý được gửi đến.

Sau khi mãn hạn tù, ông ta được thả tự do và quay về cuộc sống bình thường. Năm 1919, ông nộp đơn xin việc cho một công ty viễn thông và nhìn thấy một thời cơ kinh doanh lý tưởng.

Phát hiện rằng giá tem IRC ở Mỹ (loại tem bắt buộc bạn phải dán vào thư nếu muốn gửi và nhận thư) đắt gấp 6 lần tem IRC ở các nước khác. Ông ta đã liên hệ với các đại lý mua hàng ở các quốc gia khác, bao gồm cả Tây Ban Nha, nhằm cố gắng nhập khẩu bất hợp pháp tem IRC vào Hoa Kỳ để bán.

Thời cơ làm giàu đã đến, nhưng lòng tham quá lớn, ông ấy đã đi gây quỹ cho hoạt động kinh doanh tem IRC và xây dựng công ty với phương án kinh doanh mà ông ấy và các nhà đầu tư cho là sẽ thành công tuyệt đối. Tiền đổ vào công ty, nhưng thay vì mua tem IRC bằng số tiền này, ông ta lại lấy tiền của người sau trả cho người trước.

Sau khi nhận được tiền lãi, nhà đầu tư tiếp tục rót tiền vào doanh nghiệp của ông. Con số này đôi khi lên tới 15 triệu đô la (khoảng 1 tỷ đô la theo mệnh giá ngày nay). Đến năm 1920, nhiều chuyên gia đã tìm hiểu cách vận hành của công ty ông và phát hiện ra nhiều điều không bình thường.

Vào ngày 13 tháng 8 năm 1920, Charles Ponzi bị bắt và bị buộc tội 86 tội danh lừa đảo. Kế hoạch Ponzi của ông ta chính thức bị phá vỡ.

Mô hình hoạt động của Ponzi như thế nào?

Mô hình Ponzi có cách vận hành vô cùng trơn tru và có thể vận động được một số tiền lớn. Để thành công, nó yêu cầu có sự góp mặt của 3 chủ thể sau:

Schemer – Kẻ đứng đầu cho âm mưu Ponzi

Mô hình lừa đảo Ponzi không thể thiếu kẻ cầm đầu, kẻ chủ mưu lên kế hoạch lừa đảo Ponzi để lừa gạt các nhà đầu tư. Những cá nhân này thường quảng bá hình ảnh của mình như những doanh nhân thành công với xuất thân chủ yếu là bịa đặt. Đặc biệt là có năng khiếu ăn nói và đầu óc cực kỳ nhạy bén.

Những chủ thể trong mô hình Ponzi

Schemer Ponzi đã có thể đưa ra một phương án kinh doanh rõ ràng và logic đến mức những người khác nghe về nó đều muốn tham gia ngay lập tức.

Investor – Các nhà đầu tư

Investor, hay còn gọi là các nhà đầu tư, họ có tiền và mục tiêu của họ chính là sinh lời từ số tiền sẵn có. Họ bỏ qua sự tiên phong, sự rủi ro trong đầu tư để tham gia vào các dự án kinh doanh với hứa hẹn nguồn doanh thu lý tưởng.

Các nhà đầu tư là những người sẽ tiên phong đổ tiền vào mô hình đa cấp Ponzi để dự án có thể hoạt động, sau đó thu hút các nhà đầu tư có lòng tham khác gia nhập vào hệ thống.

Ponzi Introducing Investor – Những người giới thiệu

Người giới thiệu hay Introducing Investor, là người đầu tư rất ít tiền vào hệ thống, nhưng rất tích cực trong việc vận động người khác tham gia để nhận tiền hoa hồng giới thiệu người mới. Đây là một đội nhóm đông người tham gia, và họ làm việc chăm chỉ, họ thể hiện sự nhiệt huyết của mình và họ không để tâm đến hậu quả.

Những người giới thiệu là sức mạnh cốt lõi giúp mô hình Ponzi phát triển ngày một lớn mạnh hơn và phình to. Đối với họ, mục đích chỉ có một, càng giới thiệu được nhiều người, số tiền hoa hồng càng lớn.

Sự khác biệt giữa bán hàng đa cấp và Ponzi là gì?

Chúng ta sẽ đi qua so sánh sự khác nhau giữa mô hình đa cấp hợp pháp (Multi Level Marketing) và Ponzi là gì. Không đề cập với mô hình đa cấp méo mó, gian dối. Các bạn có thể nghiên cứu bảng dưới đây để có cái nhìn rõ ràng hơn.

Sự khác nhau giữa mô hình kim tự tháp và mô hình Ponzi là gì?

Phân biệt giữa mô hình lừa đảo Ponzi và mô hình kim tự tháp

Hiện nay, mô hình kim tự tháp tại Việt Nam đang dần biến tướng và có những điểm tương đồng với mô hình đa cấp Ponzi. Bên cạnh đó cũng có những điểm khác nhau, chúng ta cùng phân tích dưới đây:

Điểm giống

• Đều là mô hình đa cấp
• Người đứng đầu, tạo ra tổ chức không cần bỏ vốn nhưng thu được nhiều tiền nhất
• Nhà đầu tư càng rót nhiều vốn thì thua lỗ càng cao
• Schemer ôm tiền chạy mất thì hệ thống tan rã

Điểm khác

Phân biệt giữa mô hình Ponzi và dự án ICO tiền ảo

Mô hình Ponzi và ICO tiền ảo có giống nhau không?

Sự hấp dẫn của ngành tiền điện tử từ năm 2015 đã kéo theo một số vụ lừa đảo tiền ảo hoạt động dưới hình thức lừa đảo Ponzi. Tuy nhiên, chúng ta sẽ phân tích chi tiết về các chương trình ICO tiền ảo trong năm 2017 và các chương trình ICO trong năm 2020 về sau.

Các dự án ICO năm 2017, hầu hết đều xây dựng những phương án kinh doanh tuyệt vời và siêu lời. Trong đó có phần phóng đại về mục tiêu thay đổi thế giới. Những chương trình kinh doanh này chỉ có năm trên white paper, họ bắt đầu vận động các nhà đầu tư bơm tiền vào hệ thống để họ có thể bắt đầu thực hiện dự án. Một phần tiền được sử dụng để bắt đầu dự án và một phần tiền được sử dụng để trả lãi cho nhà đầu tư. Khi đó, 98% dự án sụp đổ do không đủ khả năng và quản lý dòng tiền bền vững.

Các dự án ICO vào năm 2020 và thời gian sau đó đã chứng kiến ​​​​rất nhiều thay đổi về mặt gây quỹ. Các chủ dự án suy nghĩ thực tế hơn, làm cho các dự án trở nên thiết thực hơn và dễ thực hiện hơn. Cũng có những lời kêu gọi huy động vốn từ cộng đồng, nhưng thay vì hứa hẹn trả lãi, họ lại hứa hẹn cho sự thành công của kế hoạch. Các nhà đầu tư sẽ nhận được sự gia tăng tài sản của họ từ các token tiền điện tử họ đã mua. Nói chung, sẽ không hứa hẹn trả lãi giống như năm 2017.

Thế nhưng hiện tại, chúng ta vẫn sẽ thấy còn một số dự án cần vốn ICO giống như năm 2017. Nhưng các chương trình ICO có xu hướng nằm ở đâu đó giữa sự đột phá và lừa đảo. Nếu nó hoạt động thành công, đó là một bước đột phá, nếu nó thất bại, đó là một trò lừa đảo. Các nhà đầu tư tiền điện tử muốn đầu tư vào ICO nên cố gắng tham gia vào mô hình ICO của năm 2020 và những năm sau đó.

Cách xác định mô hình lừa đảo Ponzi như thế nào?

Cam đoan về siêu lợi nhuận

99% các mô hình lừa đảo Ponzi hứa hẹn lợi nhuận vài trăm phần trăm hàng năm. Ngay cả quỹ đầu tư hàng đầu thế giới cũng không cam kết lợi nhuận trên 50% mỗi năm chứ chưa nói đến các dự án nhỏ.

Các mô hình Ponzi thường cam đoan lợi nhuận khổng lồ cho các nhà đầu tư mù quáng. Bạn hãy giữ bình tĩnh và phân tích dòng tiền của dự án từ đâu mà có, thông qua đó, bạn sẽ nảy sinh nhiều thắc mắc mà không thể tìm được lời giải đáp. Như vậy, chúng ta sẽ xác định được đó có phải là một dự án đầu tư uy tín hay không.

Không có hàng hoá lưu hành

Hầu hết các dự án Ponzi không có sản phẩm lưu hành, hoặc ngay cả khi có, chúng chỉ là sản phẩm mang tính tượng trưng. Kém chất lượng nhưng được quảng cáo là hữu ích.

Bất cứ một dự án kinh doanh nào cũng cần có sản phẩm hoặc dịch vụ. Bởi vì khi có sản phẩm hay hàng hóa hữu hình, mới có khả năng để gia nhập thị trường và tiếp cận người tiêu dùng.

Giá sản phẩm quá cao đến không giới hạn

Một tín hiệu gần như xác nhận đó có phải là một mô hình Ponzi lừa đảo hay không chính là phân tích giá trị của hàng hóa, sản phẩm của dự án. Theo quy định, bán hàng đa cấp hợp pháp sẽ có 2 mức giá là giá người tiêu dùng (không tham gia dự án) và giá đại lý (người bán hàng đa cấp).

Khi bạn đi vào tìm hiểu sâu hơn, mức tăng giá càng cao thì thể hiện đây là mô hình kim tự tháp và lừa đảo Ponzi nhằm đánh lừa người tiêu dùng.

Cố gắng làm phức tạp mô hình kinh doanh

Các lãnh đạo trong tổ chức thường cố gắng ngăn người tham gia hiểu rõ các mô hình kinh doanh mà họ quảng bá để kêu gọi nhà đầu tư. Hoặc rõ ràng nhất là cố gắng che giấu thông tin về tính hợp pháp của doanh nghiệp và dự án.

Cho dù đó là một dự án ICO tiền ảo có tính phi tập trung, thì người đứng đầu dự án cũng được công khai. Không có chuyện bí ẩn để thực hiện dự án. Và khi bạn không rõ người đứng đầu hay mô hình kinh doanh chính xác là gì, tuyệt đối không nên tham gia.

Bắt buộc phải mua gói sản phẩm mới được tham gia

Đây là tín hiệu rõ rệt nhất và dễ dàng xác định nhất. Hãy cẩn thận nếu ai đó hoặc thậm chí là người thân thuộc với bạn mời bạn tham gia và bạn phải đầu tư 1.000 đô la hoặc một số khác vào gói tài chính để bắt đầu tham gia. Tỷ lệ phần trăm cao họ sẽ lấy tiền của bạn để trả cho những người trước đó.

Chú ý rằng, dù là người thân đến mấy bạn cũng phải giữ một cái đầu lạnh. Thương trường là chiến trường, không có gì phải nể nang.

Núp bóng những mô hình truyền thống

Thời gian gần đây thấy nhiều sàn BO trá hình cứ tung ra rồi lâu lâu lại lấy tên mới để hoạt động. Họ thường sử dụng các mô hình BO (Tùy chọn nhị phân) để quảng cáo các mô hình tài chính tài xỉu của họ. Tên miền và máy chủ cho các mô hình này thường được đặt ở nước ngoài, đặc biệt là ở Síp.

Tuy nhiên, thời gian qua có một số sàn giao dịch giả mạo nền tảng MT6, bắt chước phần mềm giao dịch MT4, MT5 (Metatrader) nổi tiếng trong cộng đồng giao dịch toàn cầu. Thực chất, phiên bản Metatrader mới nhất tại thời điểm hiện tại chỉ là Metatrader 5 (MT5).

Rất khó rút tiền ra khỏi tổ chức

Thông thường, để rút khoản đầu tư của mình, bạn phải chuyển đổi nó thành một loại tiền điện tử không tên tuổi do chủ sở hữu của sàn giao dịch tạo ra. Vì vậy, để có thể tạo tính thanh khoản cho token đó, bạn cần lôi kéo những người khác tham gia trao đổi của mình.

Vấn đề là, nếu không ai mua, giá trị của những đồng tiền đó trở nên vô giá trị dù cho bạn đang sở hữu một khối lượng lớn trong tài khoản.

Những vụ lừa đảo Ponzi nổi tiếng ở Việt Nam và trên thế giới

Bitconnect

Bitconnect là một hình thức lừa đảo Ponzi điển hình

Được thành lập vào tháng 11 năm 2016, Bitconnect được quảng bá là một hệ thống cho vay sử dụng công nghệ blockchain. Một năm sau, Bitconnect được đánh giá là dự án ICO phát triển nhất vào thời điểm đó, khi nó đã tăng tài sản của nhà đầu tư lên gấp 3000 lần. Giá ban đầu chỉ là 0,12 đô la, nhưng sau đó đã tăng lên 400 đô la/coin. Mô hình hứa hẹn các khoản thanh toán lãi lên tới 1% mỗi ngày.

Mãi cho đến ngày 17 tháng 1 năm 2018, khi Bitconnect tuyên bố đóng cửa, người ta mới phát hiện ra rằng không có công nghệ blockchain được áp dụng cả. Không có số liệu chính thức về số tiền đã bị đánh cắp từ mô hình Ponzi này, nhưng ước tính vào khoảng 3 tỷ USD.

Hextracoin

Lừa đảo Ponzi gọi tên Hextracoin

Hextracoin cũng là một dự án được quảng bá là cho vay sử dụng công nghệ blockchain như Bitconnect. Hextracoin vận hành theo mô hình Ponzi, hứa hẹn trả lãi hàng tháng lên tới 48%. Đối với các nhà đầu tư tiền ảo vào giai đoạn đó đó, đây là một mức lợi nhuận lý tưởng.

Giai đoạn Bitconnect gặp sự cố cũng là lúc Hextracoin tuyên bố không hoạt động nữa. Người ta ước tính rằng số tiền gian lận là hơn 1 tỷ đô la.

iFan

iFan là một mô hình đa cấp Ponzi với số tiền lừa đảo trên 15 nghìn tỷ

Đầu tháng 4/2018, công chúng tại Việt Nam dậy sóng, nhà đầu tư kéo đến trụ sở của công ty Modern Tech tố cáo doanh nghiệp này lừa đảo nhà đầu tư 15 nghìn tỷ đồng.

Vẫn kiểu cũ, cam kết trả lãi với mức lợi nhuận lớn, nhà đầu tư bỏ tiền vào và kỳ vọng lợi nhuận cao. Cho đến bây giờ, do mô hình hoạt động vô cùng phức tạp và hầu hết các giao dịch đều là tiền ảo nên vụ việc vẫn chưa bị phanh phui.

Khi đó 15 nghìn tỷ của nhà đầu tư coi như đã biến mất và không thể lấy lại được.

Liên Kết Việt

Lê Xuân Giang, người đứng đầu dự án đã bị bắt

Liên Việt lừa đảo hơn 68.000 người tham gia trong 2 năm (2014-2015), số tiền lừa đảo hơn 1 nghìn tỷ đồng. Ông Lê Xuân Giang, chủ tịch của Liên Kết Việt, đã cố tình đặt tên tổ chức là BQP để gây nhầm lẫn cho nhà đầu tư rằng có sự liên quan giữa Liên Kết Việt và Bộ Quốc Phòng.

Cuối năm 2020, vụ án được đưa ra phiên tòa và ông Lê Xuân Giang bị kết án tù chung thân vì tội lừa đảo và biển thủ tiền của người khác bằng các hoạt động của mô hình Ponzi.

Làm sao để phòng tránh các dự án Ponzi trá hình?

Để bản thân không trở thành con rối trong các kế hoạch lừa đảo Ponzi, bạn cần cảnh giác với các cơ hội đầu tư tưởng chừng như “một bước lên mây”. Đặc biệt là các cơ hội đầu tư dài hạn trong khi thị trường mang tính chất luôn luôn biến động và đầy rẫy những rủi ro.

• Cần biết rõ các thông tin liên quan của dự án: có rõ ràng không, bí mật không muốn tiết lộ các thông tin như lộ trình phát triển, công nghệ áp dụng,…
• Các quy tắc bất di bất dịch: Lợi nhuận càng hấp dẫn, rủi ro càng lớn
• Quan tâm đến dữ liệu thực tế: số sách, báo cáo công khai, dữ liệu thông tin đầu tư, white paper,…
• Lựa chọn quyết định dựa trên dữ liệu phân tích, cơ sở chắc chắn và không nên căn cứ trên sự tin tưởng hay sự tác động của người khác.

Là một nhà giao dịch hiểu biết, bạn cần đặt câu hỏi về cơ hội lợi nhuận, rủi ro và chi phí. Hiểu rõ vấn đề của các khoản đầu tư của bạn không bao giờ là đủ để bạn đưa ra các quyết định tài chính sáng suốt.

Như vậy chúng ta đã tìm hiểu Ponzi là gì và những đặc điểm của mô hình Ponzi. Cho dù là trong quá khứ hay hiện tại, hình thức này dần dần biến tướng và ngày càng tinh vi hơn. Các nhà đầu tư cần cập nhật kiến thức liên quan thường xuyên để không phải rơi vào bẫy của những kẻ lừa đảo đã đặt sẵn. Sanforex.co chúc các bạn may mắn!

Tham khảo thêm:

Chén thánh Forex và chiến lược Holy Grail Trading

Trang Thái Hùng

Tôi là Trang Thái Hùng – tác giả của những bài viết trên ForexDictionary, với kinh nghiệm hơn 5 năm trong lĩnh vực đầu tư tài chính tôi muốn chia sẻ đến bạn đọc các kiến thức mà tôi đã tích luỹ được, vững kiến thức chọn được nơi đầu tư an toàn lợi nhuận khủng không còn là chuyện quá khó.